BIJBEL – Nieuwewereldvertaling

Watch Tower Bible & Tract Society of Pennsylvania
Herziene uitgave – 2017

Nieuwe uitgave van de NWV

Kort na de herziene uitgave van de Engelstalige New World Translation in 2013 werd besloten om ook de Nederlandstalige Nieuwe-Wereldvertaling van de Heilige Schrift (NWV) aan een grondige herziening te onderwerpen. Het resultaat van het vertaalwerk werd op 27 mei 2017 gepresenteerd tijdens een speciale bijeenkomst in het Nederlandse Swifterbant. Meer dan 30.000 Getuigen van Jehovah in Nederland, België, Suriname en de Nederlandse Antillen volgden het programma rechtstreeks via live stream. Na een inleidend programma werd onder luid applaus de Nieuwewereldvertaling (NWV17) in een langverwachte herziene versie vrijgegeven.

Wat bij een eerste aanblik onmiddellijk opvalt is de titel. De uitdrukking Heilige Schrift is in deze herziening vervangen door BIJBEL in kapitale letters. Daardoor wordt elke mogelijke verwarring voorkomen, omdat het automatisch met het zogenaamde Oude en Nieuwe Testament in verband gebracht wordt. Na het openen zien we eerst een Introductie tot Gods Woord met praktische antwoorden op veel gestelde vragen. De Bijbel zelf wordt voorafgegaan door een Voorwoord en een Tabel van Bijbelboeken. Achterin zien we een Index van Bijbelwoorden, een Verklarende woordenlijst en diverse tabellen met historische achtergronden. Verder zijn er nog een tweetal Appendixen.

• Appendix A bespreekt Vertaalprincipes voor de Bijbel en Kenmerken van deze herziening. Ook is er een uitgebreide studie rond de Godsnaam, zowel in het Oude als het Nieuwe Testament.
• Appendix B bevat kaarten, tabellen over de betekenis van namen, informatie over maten en gewichten enz. Ook is er achtergrondinformatie voor grondige studie van de Bijbel.

Elk Bijbelboek wordt voorafgegaan door een korte introductie, in de Bijbelboeken zelf vinden we heel wat verklarende kanttekeningen met alternatieve lezingen, de letterlijke vertaling of de grondbetekenis van Bijbelse uitdrukkingen.

Opzet van de NWV

Het project van de Nieuwe-Wereldvertaling was van meet af aan bedoeld als een meertalige Bijbel. Een Bijbel die, onafhankelijk van de moderne taal waarin die zou worden overgezet, hetzelfde karakter zou hebben, zoals het gebruik van de Godsnaam, de betekenis van de vertaalde tekst, enz.. De Engelse uitgave staat model voor de Nederlandse en de herziene vertalingen die in andere talen nog zullen volgen. Maar het eindproduct bestempelen als louter een vertaling van een vertaling zou de NWV onrecht aandoen. Het wereldwijd synchroniseren van vertaalkeuzes kan immers alleen maar door het gebruik van een referentiemodel plus uitgebreide procedures voor de begeleiding van een vertaling in andere talen. Niettemin is de NWV schatplichtig aan de bronteksten. De Nederlandse vertaling gebeurde in intensief overleg en met een nauwkeurige raadpleging van de oorspronkelijke talen, Hebreeuws, Grieks en Aramees, zodat het resultaat eenzelfde nauwkeurigheid heeft als was het rechtstreeks uit de grondtalen overgezet. Conformiteit in vertaalprincipes in alle herziene uitgaven van de NWV geeft daarentegen uiting aan het streefdoel van Jehovah’s Getuigen om wereldomvattende eenheid in Bijbels onderwijs te behouden (1Kor. 1:10).

Nieuwe-Wereldvertaling van de Heilige Schrift (1969)

De complete Nederlandstalige editie van de NWV verscheen voor het eerst in 1969. In de tussenliggende periode zijn er enkele herziene uitgaven van de pers gekomen. Maar de tekstaanpassingen bleven beperkt tot enkele kleine correcties en wijzigingen in spelling. Daarbij moet worden opgemerkt dat de NWV in die tijd nog vertaald werd volgens wat men de ‘concordante’ methode noemt: een bepaald grondwoord werd zoveel mogelijk door één woord of uitdrukking weergegeven. Deze methode is zeer geschikt voor leerstellige studie, waarbij de interpretatie van Bijbelse termen een centrale rol speelt. Het nadeel van deze methode is echter dat de tekst soms formeel en wat houterig overkomt.  Nu, bijna 50 jaar later, laat zo’n tekst zich niet langer vlot lezen. Bijbelvertalen heeft immers als doel de Bijbelse boodschap over te brengen naar de lezer.  De gebruikte taal mag hiervoor geen barrière opwerpen.

Eigentijdse taal en verstaanbaarheid

In de voorliggende herziening werd daarom, om te beginnen dus in de Engelse vertaling, gekozen voor een andere aanpak die meer aanleunt bij de dynamisch-equivalente benadering, waarbij de leesbaarheid van de vertaling voorop staat.  Omslachtige en formalistische uitdrukkingen maken plaats voor een vrijer en compacter taalgebruik. Die verandering in aanpak is begrijpelijkerwijs zeer ingrijpend. Slechts 15 van de 31.173 verzen bleven onveranderd. En het eindresultaat heeft maar liefst 97.000 woorden minder in vergelijking tot de vorige editie. Maar het doel is om met minder woorden méér tot een hedendaagse lezer te spreken. De herziene NWV17 presenteert daarom een toegankelijk, goed te begrijpen Nederlands voor mensen van vandaag. Bovendien blijft de editie met voetnootverwijzingen of de zogenaamde Studiebijbel in gebruik voor leerstellige kwesties.

Hieronder een overzicht met een aantal voorbeelden.

Een taal leeft en is dus aan verandering onderhevig. Bepaalde woorden en uitdrukkingen zijn in de afgelopen decennia in onbruik geraakt, wat maakt dat ze moeilijker begrepen worden. De NWV17 heeft ze in een modern jasje gestoken en vervangen door woorden die in de huidige Nederlandse woordenschat gebruikelijk zijn.

Voorbeelden:

• Zo werd het woord lankmoedigheid vervangen door geduld (Gal. 5:22) en brasserijen werd wilde feesten (Gal. 5:21). Toorn en gramschap zijn vervangen door bekendere woorden als boosheid en woede (Rom. 12:19). De scherpe uitbarsting van toorn tussen Paulus en Barnabas over Johannes Markus is geworden: een hoogoplopende ruzie (Hand. 15:39).
• Net als in 2004 de Nieuwe Bijbelvertaling in een vertaling van het Griekse phatnē een lans brak door af te stappen van het woord kribbe, zo heeft ook de NWV17 gekozen voor de vertaling voederbak (Luk. 2:7, 12, 16).
• Christenen mogen geen venters van het woord (of een straathandelaar, commercant) zijn.  Hoewel een venter correct Nederlands is, moet deze uitdrukking aan duidelijkheid inleveren. In de NWV17 worden dat mensen die niet aan het Woord van God [willen] verdienen (2Kor. 2:17).
• De gedachte van Paulus in Romeinen 13:13 was vroeger: “Laten wij betamelijk wandelen, zoals overdag, niet in brasserijen en drinkgelagen, niet in ongeoorloofde gemeenschap en losbandig gedrag, niet in twist en jaloezie.” Nu klinkt hetzelfde vers in de NWV17 als volgt: “Laten we fatsoenlijk leven alsof het dag is, niet met wilde feesten en dronkenschap, niet met immorele gemeenschap en schaamteloos gedrag, niet met ruzie en jaloezie.” Dit vers illustreert duidelijk het verschil in tekstbenadering van de oorspronkelijke en de herziene versie. Waar bij de oude lezing wel eens een woordenboek te pas kon komen om de genoemde twist niet te verwarren met een Amerikaanse dans uit de jaren ’60, wint de nieuwe weergave aan duidelijkheid, kracht, helderheid en frisheid.

De doeltaal (of ontvangende taal, Nederlands) bevat lang niet altijd een equivalent dat in een vertaling de volledige betekenislading van een Bijbels woord dekt. Meer dan in de vorige versie hebben de vertalers van de NWV17 de vrijheid genomen op bepaalde plaatsen een omschrijvende weergave te gebruiken wanneer dit de juiste betekenis van het origineel ten goede komt.

Voorbeelden:

• Een blijmoedige gever wordt nu een mens die met vreugde geeft (2Kor. 9:7).
• De Kolossenzen ontvingen van Paulus de aansporing om in volkomenheid [Gr. teleioi: volmaaktheid] te staan. De NWV17 heeft deze tekst aangepast met: als geestelijk volwassen personen vaststaan (Kol. 4:12).
• dat GIJ nieuw gemaakt dient te worden in de kracht die uw denken aandrijft, wordt in de NWV17: jullie moeten je mentaliteit blijven vernieuwen (Efez. 4:23)

Deze voorbeelden illustreren dat deze gewijzigde aanpak de verstaanbaarheid van de vertaling ten goede komt.

Creatief met de brontekst

De oorspronkelijke NWV bood waar mogelijk een vrij letterlijke weergave van de bronteksten. Maar, zoals uiteengezet,  als een idiomatische uitdrukking in de oorspronkelijke taal een juist begrip in de ontvangende taal in de weg staat werd deze nu aangepast.

Voorbeelden:

• In Deuteronomium 32:14 was er sprake van het niervet van tarwe, wat bij een huidig leespubliek alleen maar de wenkbrauwen doet fronsen. De NWV17 heeft deze uitdrukking vervangen door het beste tarwe.
• Na van God de opdracht te hebben ontvangen om naar Farao te gaan, voert Mozes aan dat hij moeite met spreken heeft. Dit is nu veel toegankelijker dan in de vorige versie, waar stond dat Mozes onbesneden van lippen was (Ex. 6:12).
• Dat de rechtvaardige Job kan ontkomen met de huid van [zijn] tanden wordt vandaag ook moeilijk verstaan. In de herziene uitgave is dit geworden: ternauwernood ontkom ik (Job 19:29).
• In veel talen wordt de uitdrukking de harten doorzoeken meestal wel begrepen (zie Opb. 2:23). Maar de nieren doorzoeken wordt wellicht meer in verband gebracht met een artikel uit een medisch vakblad dan met de Bijbel. Daarom is nieren vervangen door diepste gedachten. 
• De vrees voor God of godvruchtige vrees in bepaalde teksten wordt gemakkelijk foutief geïnterpreteerd en geassocieerd met een onbehaaglijk gevoel van angst. Beter is dus de vertaling : ontzag voor God (Spr. 2:5; Hebr. 5:7).

Ook wordt de tekst helderder en levendiger. Onderstaande voorbeelden tonen dat de bewerkers van de herziene uitgave creatief omspringen met de gevende taal (brontekst) wat leidt tot een kleurrijke vertaling. Afhankelijk van de context houdt de vertaling rekening met betekenisnuances.

Voorbeelden:

• Het Hebreeuwse woord mēraggēlîm (Strong’s, 7270) werd in de vorige versie op alle plaatsen weergegeven met verspieders. In de NWV17 wordt het, afhankelijk van de contextuele betekenis, vertaald met spionnen (Gen. 42:9), maar elders als verkenners (Joz. 2:1).
• De oorspronkelijke NWV had dikwijls de vertaling ontstellen of ontsteld worden (zijn) voor het Hebreeuwse grondwoord bâhal (Strong’s, 926). Dat is vandaag geen gangbare taal meer. De herziene uitgave kiest voor nuances binnen de mogelijkheden van de woordbetekenis. Enkele voorbeelden (in cursief) :
  • Genesis 45:3 : van schrik geen woord uitbrengen.
  • Exodus 15:15 : doodsbang zullen de stamhoofden van Edom zijn, …
  • Rechters 20:41 : de Benjaminieten raakten in paniek …
  • Job 4:5 : en het treft jou, en je verliest de moed.
  • Psalmen 6:2 : ik sta te trillen op mijn benen. (NWV: mijn beenderen zijn ontsteld)
  • Psalmen 6:3 : ik ben erg verontrust.
  • Psalmen 6:10 : mijn vijanden zullen beschaamd en verbijsterd zijn.

In het hele vertaalproces was er natuurlijk ook nog de keuze van de stijl. De nadruk kwam te liggen op een taal die vooral gemakkelijk te begrijpen is en die een zo breed mogelijk publiek kan aanspreken.

De Godsnaam

Eén van de voornaamste doelstellingen van de oorspronkelijke Nieuwe-Wereldvertaling van de Heilige Schrift was de naam van God te verhogen en zijn rechtmatigheid in de Bijbeltekst te herstellen. Dat was de reden waarom gekozen werd voor een eigennaam zoals ‘Jehovah’ als weergave van het Hebreeuwse Tetragrammaton in het Oude Testament. Op basis van recentere studies van de Dode Zee-rollen hebben de bewerkers van de herziene uitgave op 6 extra plaatsen de Godsnaam toegevoegd vergeleken met de editie van 1984 (zie Rechters 19:18; 1Samuël 2:25, 6:3, 10:26, 23:14 en 23:16). Het vertaalcomité zag ook een draagvlak om het gebruik van Gods naam op bepaalde plaatsen in het Nieuwe Testament te continueren, zoals in Appendix A is toegelicht.

Grammaticale aanpak

Een andere kwestie is, dat veel talen geen onderscheid kennen tussen een beleefdheidsvorm en een vertrouwelijke vorm bij het aanspreken van personen. Dat geldt ook voor talen van de Bijbel. Noch in het Hebreeuws, noch in het Grieks wordt het onderscheid in aanspreekvormen gemaakt zoals het Nederlands dat wel kent. Dat vraagt om een keuze per situatie. Ook wordt de vorm ‘gij’ met de bijbehorende vervoegingen in het Nederlands vaak als ongebruikelijk ervaren. In de NWV17 zijn de voornaamwoorden ‘Gij’ en ‘gijlieden’ vervangen door ‘jij’, ‘je’, ‘jou’, ‘u’ en ‘jullie’. Wanneer Mozes tot God zijn twijfels uit over zijn rol in de bevrijding van Israël wordt de respectvolle U-vorm gebruikt (Ex. 4:10, 13). In antwoord tot Mozes gebruikt God in de tekst ‘je’, ‘jou’, ‘jij’ en jullie’ (Ex. 4:14-16). De bijbeltekst komt hierdoor meer tot leven voor een eigentijds publiek en de voorleesbaarheid wordt versterkt.

Ook waren er woorden die in de oorspronkelijke NWV onvertaald waren gelaten om de lezer te laten zien in welke context die woorden werden gebruikt.

• Zo was er het Hebreeuwse Sjeool en het Griekse Hades dat in de oorspronkelijke NWV onvertaald gelaten werd. Deze equivalente woorden verwijzen naar het collectieve graf van de mens. Als studieproject kan het interessant zijn om de betekenis van deze begrippen in hun tekstuele verband te ontdekken. Maar voor een doorsnee bijbellezer wordt dit moeilijk begrepen. Bovendien heeft Hades nog een andere betekenis die afgeleidt is van de Griekse mythologie.  Beide termen werden in de NWV17 vervangen door het Graf (Pred. 9:10).
• Hetzelfde zien we bij het Hebreeuwse woord nefesj en het Griekse psuche. Beide termen ontvingen in de oorspronkelijke NWV een consequente vertaling van ziel. Volgens de vertalers was dit een verantwoorde keuze door de vele misvattingen over het bijbelse begrip ‘ziel’.  De directe context hielp de lezer zelf de oorspronkelijke betekenis ervan te begrijpen. In de herziene uitgave werd echter van deze methode afgestapt met een vertaling die nu de eigenlijke betekenis weergeeft. De lezer kan vaak in de voetnoot ontdekken waar het woord ‘ziel’ in de brontekst staat (zie Gen. 1:20; 2:7; Lev. 19:28; Psalm 3:2; Spr. 16:26; Mat. 6:25, enz.).

De lezer van de NWV17 hoeft dus niet (meer) in studieboeken te duiken om de betekenis te vinden van Bijbelwoorden en –teksten. Die worden nu in de tekst zelf gepresenteerd door de directe vertaling. Opnieuw opteert men hierdoor voor een duidelijke weergave van Bijbelse begrippen die de tekst voor een Bijbellezend publiek drempelverlagend en toegankelijker maakt.

En dan nog een kwestie die in de rooms-katholieke kerk voor enige commotie gezorgd heeft: het gewijzigde Onzevader. Een liturgische commissie verving ‘breng ons niet in bekoring’ door ‘breng ons niet in beproeving’ (zie Luk. 11:4). Behalve het feit dat het woord bekoring vandaag nog maar nauwelijks gebruikt wordt, heeft het lang niet altijd een negatieve betekenis (zoals bij een ‘bekoorlijke vrouw’). Het woord beproeving is echter een uitstekende keuze als weergave voor het Griekse peirasmos. Ook de NWV17 gebruikt in Lukas 11:4 beproeving waar vroeger verzoeking stond.

Introductie

Tot slot willen we nog wijzen op een introductiefilmpje van de Engelstalige tegenhanger van de NWV17, getiteld: De productie van een nieuwe bijbel.  Evenals voor de huidige Nederlandstalige uitgave werd gekozen voor een soepele, lichtgrijze polyurethaan-kaft (PU) in een aantrekkelijke uitvoering met zilver op snee en leeslintjes. Deze video geeft een kijkje in het productieproces.

Omdat de Christelijke Gemeente van Jehovah’s Getuigen geen commerciële ambities heeft, is ook deze herziene Nieuwewereldvertaling niet verkrijgbaar in de boekhandel. Voor de aanschaf van een exemplaar bestaan andere kanalen die vermeld staan in rubriek Nieuws > 2017 > Nieuwe Bijbeluitgave: Bijbel – Nieuwewereldvertaling (herziene uitgave 2017), of via deze link.