PAFRAET, Albert

Dat gants Nyewe Testament, 1525
Basel [Deventer]

Nieuwe Testament – Albert Pafraet (1525)

Drukkersfamilie

Ten huize Pafraet zat het drukkersvak in het bloed. Vader Richard stond sinds 1477 aan het hoofd van het bedrijf en was de eerste drukker in Deventer. Hij was van Duitse origine en had het vak in de jaren zeventig in een Keulse drukkerij geleerd van een oud-gezel van Gutenberg in Mainz. Na het overlijden van Richard nam zoon Albert in 1512 de fakkel van het familiebedrijf over. Van een fondslijst met ongeveer 300 titels was het grootste deel van de productie voor rekening van de beroemde Latijnse school in Deventer. Naast schoolboeken leverde Albert Pafraet ook drukwerk voor particuliere klanten zoals Alexander Hegius, de rector van de school en enkele bekende leerlingen als Johannes Murmellius en Desiderius Erasmus. Voor deze laatste, wereldberoemde auteur verzorgde hij een twintigtal uitgaven, waaronder een Latijnse versie van Het lof der zotheid uit 1520. Er bestond een collegiale samenwerking met overburen Dirk van Borne en Jacob van Breda, maar na 1519 was Albert Pafraet nog de enige actieve drukker in de stad.

Bijbels

Albert Pafraet bracht in totaal acht bijbeledities uit waarvan het exemplaar op de afbeelding het enige Nederlandse is. Het bevat glossen en voorreden uit Luthers Duitse vertaling. De Bijbeltekst ging terug tot Luthers uitgave van 1522. Om uit handen van de inquisitie te kunnen blijven, gebeurde het vaker dat drukkers verboden lectuur met een schijnadres of onder een pseudoniem op de markt brachten. Later verschenen geantedateerde boeken zodat het leek dat zij in een tijd uitgegeven waren waarin het drukwerk niet onder verdenking stond. Het Nieuwe Testament van Pafraet verscheen zonder naamsvermelding en met het schijnadres ‘Basel’, maar mét uitgiftejaar 1525.

Verboden drukwerk

Colofon met drukkersplaats ‘Basel’ – 26 October 1525

Dat de plaatselijke autoriteiten niet blij waren met deze uitgave bleek uit het decreet van de schepenen en de raad van Kampen dat op 3 december 1525 uitgevaardigd werd. Er werden een aantal boeken opgesomd die binnen de acht dagen ingeleverd moesten worden, waaronder ‘het Nye Testament nyes gedruckt mitter gloesen’. Hoogstwaarschijnlijk is dit een verwijzing naar het Nieuwe Testament dat Albert Pafraet nog geen zes weken eerder gepubliceerd had. Niet alleen de vertaalde tekst, maar ook de prologen en aantekeningen of glossen kenmerkten deze Bijbeluitgave als reformatorisch. Het is merkwaardig dat Pafraet deze lutherse elementen op het titelblad durfde te adverteren. Handelend naar de toenmalige beperkende normen ondernam de overheid stappen om de circulatie van deze ‘ketterse’ uitgave in te dammen. Samen met onder andere de Luthereditie van de Amsterdamse drukker-uitgever Doen Pietersoen uit 1523 en enkele Antwerpse edities uit 1525, behoorde het Nieuwe Testament van Pafraet tot de centrale kern van verboden Bijbeluitgaven die uitdrukkelijk in het ketterplakkaat van 1529 vermeld werd.

In juli 1544 werd Pafraet aangeklaagd wegens het drukken van verboden werken, waaronder geschriften van de wederdoper en verketterde David Joris. Hoewel hij op de vlucht onderdak ontving in een klooster in Doetinchem werd hij in juli 1544 opgepakt en in hechtenis genomen. Het Hof van Arnhem was in de bepaling van de strafmaat echter vrij mild. In een linnen kleed en met een brandende waskaars in de hand moest hij blootshoofds voor een processie uitgaan. Nadat hij in de kerk voor het heilig sacrament geknield had moest hij de waskaars daar achterlaten en naar de Arnhemse gevangenis (St. Janspoort) terugkeren. Daar verbleef hij tot hij een opgelegde geldboete betaald had. Daarna heeft hij nooit weer verboden werken uitgegeven. 

Drukkerij Pafraet

Opvolging van de Deventerse drukkerij kwam er in 1551, toen de zoon van Albert, Richard II het roer overnam. Van hem zijn slechts zeven uitgaven bekend. In 1569 werd Richard II geveld door de pest wat hem kort daarna fataal werd. Aangezien Richard II kinderloos was, zou bij de derde generatie van familie Pafraet het doek vallen over het eervolle drukkersgeslacht in Deventer.