PÉ HAWINKELS
Bijbelfragmenten, 1978
Gooi & Sticht, Hilversum
PIUS DRIJVERS & PÉ HAWINKELs
Job & Prediker, 1978
(Ambo, Baarn, 3e uitgave 1993)
Hawinkels is het buitenbeentje onder de Bijbelvertalers. Hij kon niet extremer het tegenbeeld zijn van de typische Bijbelvertaler als bijvoorbeeld monnik-geleerde Pius Drijvers. Zowel zijn opleiding (germanist), zijn werk (‘publicist’), als zijn uitgelaten levenswandel leken niet direct de geschikte achtergrond voor iemand die onder Bijbelvertalers naam zou maken. Uiteindelijk heeft hij slechts gedeelten van de Bijbel kunnen vertalen. Terwijl hij bezig was met zijn vertaling kwam hij onverwacht op 34-jarige leeftijd te overlijden. De bundel Bijbelfragmenten presenteert daarom enkel een keuze uit zijn onvoltooide werk, naast de uitgave van Prediker en Job. Petrus Hermandus Hubertus Hawinkels werd in 1942 geboren in Hoensbroek, Zuid-Limburg, “in een katholiek nest”.
Pé Hawinkels wordt geprezen omwille van zijn scherp en kleurrijk taalgevoel. Van zijn hand verschijnen ook muziekkritieken, dichtbundels en een groot aantal vertalingen van werken uit de wereldliteratuur, waaronder Shakespeare, Sophocles, Nietsche en Thomas Mann. Maar hij was even graag columnist, jazz-criticus en zelfs schrijver van rock&roll songteksten.
Hij was dan ook een figuur die voor controversen zorgde, zelfs nog recent: H. van der Hoeven vindt: “al is het bij een zo vroege dood als de zijne moeilijk tot een afgewogen oordeel te komen over zijn werk, het lijkt er toch op dat hij als oorspronkelijk kunstenaar gezegd had wat hij te zeggen had, en dat zijn optreden als vertaler en tekstschrijver de natuurlijke uitweg was van een tenslotte toch beperkt literair talent.” Jaap Stiemer daarentegen giste: “Wanneer hij ouder zou zijn geworden dan 34, was er wellicht een meesterwerk op het niveau van de door hem zo bewonderde Simon Vestdijk uit zijn schrijfmachine gerold?” Sommigen hebben zich wellicht afgevraagd welke literair boeiende Bijbelvertaling zij mislopen zijn door zijn vroege overlijden.
Met zijn Bijbelfragmenten trachtte Hawinkels een voorlees-vertaling beschikbaar te stellen waarin verstaanbaarheid de eerste eis was. “De ‘statige’ Bijbels – eens zelf bepalend voor de Nederlandse taal en ons dagelijks taalgebruik – waren teveel geheimtaal geworden en werkten eerder vervreemdend dan appellerend”, vermeldt het voorwoord. Zo worden maten, gewichten, afstanden en tijdsaanduidingen in herkenbaar Nederlands weergegeven. Maar Hawinkels streeft niet enkel naar een vertaling met een heldere woordkeus, ook naar de duidelijkheid van tekstgehelen. Deze teksteenheid typeert in hoge mate de feitelijke vertaling.
In samenwerking met Pius Drijvers vertaalde hij Prediker en Job in dezelfde geest. Drijvers legt hun unieke vertaalmethode zo uit:
“Het ontstaan van de Prediker- en Job-vertaling was een gebeurtenis op zich. Pé Hawinkels was niet – zoals bij Bijbelvertalingen gebruikelijk – de literaire redacteur van een door een Bijbelgeleerde vertaalde tekst. De rollen waren hier omgekeerd. De Bijbelman gaf woord voor woord de Hebreeuwse tekst weer, met uitleg bij ieder woord, zonder er vloeiende Nederlandse zinnen van te maken. Wat er op deze wijze op papier kwam, werd door Hawinkels bestudeerd en dan zo correct mogelijk in het Nederlands weergegeven. Zijn vertaling werd dan weer kritisch aan de Hebreeuwse tekst getoetst en zo ontstonden de vertalingen … een nieuwe, onbevangen kijk op de oude tekst, verdwijnen van cliché-matige, sterker doorkomen van de betekenis van de oorspronkelijke tekst en bovendien een krachtig, vaak poëtisch Nederlands taalgebruik.”
“De godsnaam Jahwe is weergegeven met ‘de Onuitsprekelijke’, zinspeling op het niet uitgesproken worden van deze naam in de Joodse traditie (zie rubriek Godsnaam). De term ‘Onuitsprekelijke’ roept iets op van de majesteit van de godsnaam, al is het dynamische en het nabijheidskarakter van de Naam er niet in uitgedrukt. Het was moeilijk iets beters te vinden en het woordje ‘Heer’ leek ons ten enen male onvoldoende.”
Pius Drijvers is Bijbeldeskundige en monnik in de trappistenabdij Koningshoeven nabij Tilburg. Naast de samenwerking met Hawinkels is Drijvers ook bekend van zijn vertaling van het Hooglied samen met Jan Renkema. Eerder had hij in de jaren ’60 zijn medewerking gegeven aan 50 Psalmen van Huub Oosterhuis en Michel van der Plas. Verder wordt hij genoemd in het comité van aanbeveling van de Naardense Bijbel van Pieter Oussoren. Deze poëtische ‘hertaling’ van de zaligsprekingen van Pius Drijvers vonden we op het internet:
Jezus ging de berg op en hij sprak:
Wat een geluk wanneer je niets te verliezen hebt,
want je hoort bij God thuis.
Wat een geluk wanneer je niet oppervlakkig
over de ernst van het leven heen leeft,
want je zult getroost worden.
Wat een geluk wanneer je een mild mens bent,
want je zult het beloofde land bezitten.
Wat een geluk wanneer je met heel je wezen verlangt
dat alles terechtkomt,
want je zult het overvloedig zien gebeuren.
Wat een geluk wanneer je durft vergeven,
want je zult genadig worden behandeld.
Wat een geluk wanneer je hart ongecompliceerd is,
want je zult God zien.
Wat een geluk wanneer je vrede brengt,
want God zal je zijn kind noemen.
Wat een geluk wanneer je lijdt om te bereiken
dat alles terechtkomt, want je hoort bij God thuis.
(Mattheüs 5:3-10)
