De vroege drukken van de Statenvertaling volgden een traditie om de godsnaam in de vorm van het Tetragrammaton in titelgravures te verwerken. Gewoonlijk werd het centraal bovenaan gepositioneerd, boven de titelpoort en geopende Bijbel. Eerst werd het Tetragram in een driehoek geplaatst, later enkel in de zon waar lichtstralen van uitgingen.
Vanaf het laatste kwart van de 17de eeuw werden de meeste bijbeldrukkers en -uitgevers zuiniger in het verwerken van Gods naam in titelgravures. Een stralende zon zonder het Tetragram vond men voldoende. Mogelijk omdat steeds minder bijbelgebruikers de betekenis van deze vier Hebreeuwse letters van de godsnaam begrepen. Dit is ook het geval bij onderstaande Amsterdamse kwarto-formaatbijbel uit 1684. Ook hier: enkel een stralende zon, zonder Tetragram. Toch bewaart het Museum Catharijneconvent in Utrecht een exemplaar van deze editie waarvan alle gravures en de titelgravure door een contemporaine hand schitterend ingekleurd en met goud gehoogd zijn. Bijzonder aan dit exemplaar is dat op de titelgravure het Tetragram in gouden letters met de hand aangebracht werd. De colorist is niemand minder dan de grootmeester van de inkleurders: Dirk Jansz van Santen (1637-1708).
De noordelijke Nederlanden – met de hoofdstad Amsterdam voorop – beleefden een gouden eeuw gekenmerkt door een grote economische bloei. Met de rijkdom steeg ook de vraag naar luxe-goederen. Bibliofielen die geld te besteden hadden, kochten kostbare boeken en lieten ze met de hand inkleuren: bijbels, atlassen en grafische boeken. Dirk Jansz van Santen was de grootmeester onder de coloristen [*]. Voor zijn werken werden zelfs hogere bedragen betaald dan voor werken van Rembrandt of Vermeer. De exacte reden waarom Van Santen de godsnaam in Hebreeuwse letters aanbracht is onbekend. Blijkbaar vond hij het passend om in een stralende zon de naam van God een vermelding te geven.
[*] In 2015-2016 hield de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam een expositie over de werken van Dirk Jansz van Santen (zie link).
Nadere informatie over de uitgave:
GEGEVENS: BIBLIA [Statenvertaling]; Dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de Canonycke Boeken des Oude en des Nieuwen Testaments. Door last vande Hoogh Mog : Heeren Staten Generael der Vereenighde Nederlanden, […] T’Amsterdam, By de Wed. van J.v.Someren, A. Wolfgang, H. en de Wed. van D. Boom, en G. de Groot: Anno 1684.
Ongekleurde titelgravure
Tetragram centraal bovenaan
Ingekleurde titelgravure
