Van tijd tot tijd kunnen we interessante Nederlandstalige Bijbels aan onze collectie toevoegen, hetzij door schenkingen, overnames van particulieren of door aankopen binnen het professionele circuit. Sommigen onderscheiden zich door hun uitgave, conditie, uitvoering of zeldzaamheid. Onder het thema ‘Biblia Neerlandica – Uitgelicht’ willen we een aantal pareltjes uit onze bibliotheek speciaal belichten.
Statenvertaling
Ouderlingen in de Nieuwe kerk in Amsterdam, 1894. Schilderij van Bernard de Hoog.
Vanaf 1637 werd de Statenvertaling de standaardbijbel in gereformeerd Nederland. Deze vertaling van de oorspronkelijke bronteksten was snel ingeburgerd. In slechts twintig jaar kwamen enige honderdduizenden, mogelijk zelfs een half miljoen exemplaren van de pers. En dat in verschillende formaten: van grote, prestigieuze folianten tot kleine hand- en zakformaat bijbels, meestal met de berijmde Psalmen mee ingebonden. Sommige kwarto-formaatbijbels bleven permanent op vaste plaatsen in de kerk voor gebruik tijdens de kerkdienst door ouderlingen, diakenen, kerkvoogden en andere prominente kerkleden. Deze exemplaren werden ook wel ‘kerkbankbijbels’ genoemd. Later werd deze term in de volksmond gebruikt voor alle Bijbels van dit formaat. In deze aflevering van ‘Uitgelicht’ tonen we een bijzondere uitgave uit onze bibliotheek.
Stadswapen IJzendijke
Magistratenbijbel
Ons exemplaar bevat gegoten, messing boekbeslag in de vorm van de zogenaamde ‘uitjes’ of ‘hartjes’. De blikvanger is het gekroonde wapenschild van IJzendijke dat als centraal medaillon in goudstempeling op voor- en achterplat aangebracht is. De wimpel onder het wapenschild bevat de tekst: ‘Magistraat van Yzendyke’. IJzendijke was in de Middeleeuwen een welvarend handelsplaatsje en havenstadje in Zeeuws-Vlaanderen dat in 1303 stadsrechten verwierf. Het stadswapen was waarschijnlijk in de 14de eeuw al in gebruik en door de Hoge Raad van Adel wettelijk bevestigd op 31 juli 1817. De term ‘magistraat’ werd uitsluitend gebruikt voor het stadsbestuur. Indien deze Bijbel behoorde tot een lid van het stadsbestuur, zoals een burgemeester of een ander bestuurslid, dan zou normaliter ook diens naam vermeld staan. Dat is bij ons exemplaar niet het geval. Daarnaast zijn er nauwelijks gebruikssporen te zien, waardoor geconcludeerd kan worden dat hij geen rol van betekenis gespeeld heeft tijdens de erediensten in de kerk.
Was deze Bijbel een tijdlang vast onderdeel van het stadhuisinterieur en had hij hiermee enkel een symbolische functie? Of was het een schenking van het stadsbestuur aan iemand die zich voor de stad verdienstelijk gemaakt had? De meest plausibele uitleg lijkt nog dat deze Bijbel een verwelkomingsgeschenk is geweest bij de inauguratie van een nieuw lid van de stadsmagistratuur.
Nadere informatie over de uitgave:
GEGEVENS: BIBLIA [Statenbijbel]; dat is, de Gantsche H. Schrifture, […]. Door last der Hoog. Mog. Heeren Staten Generael…’; Te Haarlem by Joh. Enschede en Zoonen, 1782.
Waarbij: Het Boek der Psalmen, nevens de Gezangen […] Te Haerlem, 1777.
Titelgravure
Koperbeslag
Wapenschild 'Yzendyke'
Op zoek naar een nieuwe ‘thuis’ voor een antieke Bijbel of een Bijbel/kerkboek met goud- of zilverbeslag? Wij bieden gratis onze expertise aan om hierbij te helpen.
Neem vrijblijvend contact met ons op via het contactformulier.
