Maria Ancxt – weduwe Jacob van Liesvelt

Den Bibel, 1560
Antwerpen

Maria Ancxt, soms vernoemd als Marie en Ancxten, was gehuwd met Jacob van Liesvelt. Samen kregen zij drie kinderen, waaronder een zoon Hans. Zij bracht in 1544 twee edities van het Nieuwe Testament uit, op naam van haar man Jacob van Liesvelt. Na diens onthoofding op 28 november 1545 heeft zij het bedrijf van haar overleden man voortgezet, en vanaf 1551 werd zij daarbij geholpen door haar zoon Hans. Naast haar eigen naam gebruikte zij ook de uitdrukking ‘weduwe van Liesvelt’, en werd daarna vooral bekend als uitgever van Katholieke boeken. 

Den Bibel (1560) Weduwe van Liesveldt, Antwerpen

Maria Ancxt was vanaf 1546 tot haar dood in 1566, werkzaam als drukker en uitgever. Een bijbel-uitgave van 1560 en 1564 staan op haar naam. Samen met de weduwe van Hendrick Peetersen gaf zij in 1560 een Roomse bijbel uit, met als basis de Katholieke Vulgaattekst. Dezelfde Bijbel verscheen nog datzelfde jaar in een tweede uitgave, eveneens in klein folio-formaat. In het colofon, na de ‘Apocalyps van Sint Jan’ lezen we: Gheprint in dye vermaerde Coopstadt van Antwerpen/op die Lombaerde veste teghen over die gulde handt by my Symon Cock, Int Jaer. M.CCCCC.ende.LX. [1560]. Het is in deze editie dat bij Mattheüs 4:3 de veelbesproken gravure staat. Daar wordt de Duivel afgebeeld als een geestelijke, compleet met pij en rozenkrans. Jarenlang werd aangenomen dat deze gravure, die voorkwam in de bijbel van Jacob van Liesvelt uit 1542, de aanleiding was van zijn veroordeling. Dat is onjuist gebleken. Het is veeleer een verwijzing naar de Duivel als ‘een wolf in schaapsklederen’ (Mattheüs 7:15) of ‘een engel des lichts’ (2 Korinthiërs 11:14). Diezelfde gravure was reeds eerder bekend, en kwam ook later voor in onbesproken Katholieke publicaties. Eén voorbeeld is de publicatie: ‘De Woestijne des Heeren’, door de fransciscaner pater Petrus Godefridi (1491-1558).

De zoon, Hans van Liesvelt, ook wel Hans II genoemd, was in 1552 nog minderjarig. Het is daarom aannemelijk dat hij in die periode slechts een hulp was van zijn moeder. Dat hij het bedrijf in 1551 zou hebben overgenomen is twijfelachtig en heeft geen bijkomende bevestiging. In 1553 bracht hij, samen met zijn moeder, een Nieuw Testament uit. Daarna werd hij werd vooral bekend als uitgever van almanakken, devotieboeken en een aardrijkskundige kaart.

Verwarring is ontstaan omdat Jacob van Liesvelt blijkbaar een verwant had met diezelfde familienaam, en als voornaam Hansken. Ter onderscheiding van de zoon, wordt hij ook Hansken I genoemd. Hij was werkzaam tussen ca. 1525 en ca. 1539, op hetzelfde adres van Jacob van Liesvelt, namelijk ‘in den Schilt van Artoys, op die Camerpoortbrugghe’ te Antwerpen. Daar heeft hij op 12 november 1538 een bijbeluitgave verzorgd. Dit was dus niet Maria Ancxt of haar zoon, zoals door sommigen ten onrechte wordt beweerd, maar deze verwant Hansken die daarvoor in beeld kwam.

Omdat historisch materiaal schaars is en geraadpleegde bronnen niet altijd gelijkluidend zijn, is de verwarring rond Hans(eken) I en II nog steeds bestaande.