Johannes van Deutecum (de Jongere)

Johannes van Deutecom was als kaartmaker actief tussen ca. 1558 en 1630, eerst in Haarlem en vanaf ca. 1603 in Rotterdam. In het bedrijf bestond een nauwe samenwerking met Johannes (sr.) en zijn broer Baptista. Voor de platen voor Van Linschoten Itinerario in 1596 sloegen de twee broers eveneens de handen in elkaar. Baptista lag ook aan de basis van de serie Planciuskaarten uit 1590, maar blijkbaar voldeden die niet meer. Gelet op de Bijbels waarin ze voorkomen moet de serie kaarten in de Bijbel van Krijn Vermeulen omstreeks 1595 gemaakt zijn (Biestkensbijbel of Biestkensvertaling).

Er bestaat enige twijfel over de Patriarch-kaart. Op deze kaart wordt geen signatuur van de graveur gevonden. Op basis van de gravures in de inzetten, houden Poortman en Augusteijn het bij Van Deutecum. C. Jansen meent daarentegen een duidelijk verschil te kunnen opmerken in het ets- en graveerwerk van de kaarten (‘De Bijbelcartografie van 1500-1800’, 2010). Zo zouden o.a. de gesigneerde kaarten van Van Deutecum veel fijner uitgevoerd zijn dan de Patriarch-kaart. Ook de indeling vertoont duidelijke afwijkingen. Bovendien wordt deze kaart niet vermeld in het gezaghebbende, biografische werk over de Van Deutecum-familie door Henk Nalis (The van Deutecum family, 1998). We houden het erbij dat de graveur van de Patriarch-kaart vooralsnog anoniem blijft.

De kaart ‘Peregrinatie der Apostelen’ wordt prachtig omlijst met taferelen uit het leven en bediening van de apostel Paulus. In de tweede afbeelding linksboven bijvoorbeeld wordt de bekering van Paulus afgebeeld, linksonder evangeliseert Paulus in Athene. Evenals de afbeeldingen op de titelpagina’s zijn deze gravures van de hand van Karel van Mander (1548-1606).

Onderstaande afbeeldingen van ingekleurde kaarten werden genomen van ‘Den Bybel’ naar de Biestkensbijbel of Biestkensvertaling, uitgegeven in 1598 door Krijn Vermeulen te Dantzig.

Ca. 1595 – PERGRINATIE DER PATRIARCHEN

Kenmerken:

• Titel: Pergrinatie der Patriarchen.
• Titel in de rand boven de kaart.
• Geen signatuur.
• Afmetingen afdruk: 17,5 x 25 cm.
• Afbeeldingen (klokgewijs): 1) Uitdrijving uit het paradijs, 2) Noach en de ark, 3) de toren van Babel, 4) de droom van Jakob, en 5) Jozef ontvangt Jakob in Egypte.
• De Bijbelkaart bevat twee verschillende afdrukken. De centrale, grote kaart toont de Bijbelse landen. De kaart onderaan geeft een presentatie van ‘Dat land Canaan’ met de Dode Zee en het meer van Galilea een centrale plaats innemen.
• Tekst verso: Dese Caerte moet staen voor het elfste Capittel Genesis. Corte verclaringe over de beschrijvinghe der Landen/ daer de Patriarchen oft Oudtvaderen haer wandelinghe of pelgrimagie ghehadt hebben/

Het Paradys – Johannes van Deutecum (2e staat)

Tweede staat:

• De versierornamenten buiten het kader zijn bovenaan weg.
• Poortman & Augusteijn maken melding van een schaalstok  van ’10 Duytsche Mylen’, rechtsonder op de onderste kaart. Dit wordt op ons exemplaar niet gevonden.
• Wél aanwezig is een gravure over de hele breedte van de kaart met verschillende afbeeldingen van Adam en Eva in het paradijs. Centraal staat het tafereel dat zij van de verboden vrucht eten bij de boom der kennis van goed en kwaad en de slang. Rechts het scheppingstafereel en links worden Adam en Eva uit het paradijs verdreven. God wordt weergegeven met de Hebreeuwse naam ‘JHWH’ of het Tetragram, in een wolk. De prent is gesigneerd met ‘Johan Barra Sculp.’,.

Ca. 1595 – WOESTIJNREIS

Kenmerken:

• Titel: PEREGRINATIE. De Reijse de Kinderen Israels so zij wt Egipten door de Roode zee en[de] woestine 40 Jaeren getoogen…/ Joannes à Duetecum, iunior fecit.
• Titel in een cartouche, rechtsonder. Cartouche omgeven door Aäron, ‘Den leger Israels’ en Salomo’s Tempel
• Afmetingen afdruk: 48 x 30 cm.
• De kaart toont Noord-Egypte, de Sinaï-woestijn en het land Kanaän. Bovenaan de Middellandse Zee en een windroos.
• Linksonder het signatuur: Joannes à Deutecum, iunior fecit.
• Tekst verso: Caerte aenwijsende den wech ofte tochte der kinderen Israëls, …

Ca. 1595 – JERUZALEM

Kenmerken:

• Titel: Jerusalem die voornaemste van allen Steden/ int middel des Jootschen Landts / als een Hooft ende Conincklicke Stadt van Godt …
• Titel boven de kaart.
• Afmetingen afdruk: 40,5 x 32 cm.
• De kaart toont de stad Jeruzalem in een ‘vogelzicht’-projectie.
• In linkermarge, buiten de kaart: Verclaringhe der Letteren ende Cijferen van deze Caerte. A-D, 1-19 en 20-37. Daaronder: HJerusalem die Heylighe Stadt van Godt…
• Rechtsonder: Salomon tot Coninck gesalfft.
• Verso: blanco

Ca. 1595 – BELOOFDE LAND

Kenmerken:

• Titel: PEREGRINATIE IESU CHRISTI. Een ordentlicke bescryuinge des Heijligen landts daer ten tyde des Nieuwen Testaments… / Joannes à Duetecum, iunior fecit.
• Titel in een cartouche, linksboven.
• Afmetingen afdruk: 47 x 30,5 cm.
• De kaart toont het land Kanaän, verdeeld onder de landstreken Galilea, Samaria en Judea. Bovenaan het woongebied van de ‘Ammoniten’ en het ‘Moabiter Landt’. Onderaan de Middellandse Zee en een windroos.
• Linksonder het signatuur: Joannes à Deutecum, iunior fecit.
• Tekst verso: Verclaringhe der Peregrinatie Jesu Christi. In deser Tafel of Caerte, …

Ca. 1595 – PAULUS’ ZENDINGSREIZEN

Kenmerken:

• Titel: Peregrinatie der Apostelen. Ende tleven Pauli. / Joannes a Duetecum, iunior fecit. KMandere intuenter.
• Titel in een kader, bovenaan de kaart.
• Afmetingen afdruk: 52,5 x 30 cm.
• De kaart toont het oostelijk Middellandse Zee-gebied. De bootreizen van Paulus worden aangegeven met een dubbele stippellijn.
• Boven en onder staan in aparte kaders 10 genummerde afbeeldingen uit het boek ‘Handelingen der Apostelen’. Elk apart nog eens onderverdeeld a, b en soms c.
• Rechtsonder de kaart het signatuur: Joannes a Deutecum, iunior fecit.
• In de afbeelding rechtsonder een signatuur: KMandere inuenter.
• Tekst verso: Dese kaerte moet staen voor Handelinghe der Apostelen? Verclaringhe van deser Kaerten/ …